amalinks wokungena

Breaking News

Imikhuhlane Engathelelanwayo Ibulala Abenengi eZimbabwe Ukwedlula Ingculaza


Imikhuhlane engathelelwanayo yiyo ebikwa isibangela ukufa kwabantu abanengi eZimbabwe ukwedlula ingculaza, osokumele kuqakathekiswe ukuhlolwa lokwelatshwa masinya.

Lokhu kuvezwa yikucubungula okwenziwe yinhlanganiso ebona ngezempilakahle emhlabeni jikelele eyeWorld Health Organisation.

Ukucubungula lokhu kuveza ukuthi imikhuhlane engathelelwanayo, ikakhulu imvukuzane, ibulele abantu abangaphezu kwekwekhulu lenkulungwane – 138 000 nyakenye, kuthi ingculaza yabulala phezu nje kwamatshumi ayisithupha enkulungwane – 63 853 nyakenye le nani elingaphansi nje kwaleli ngo 2013 – 61 476.

Kunani leli elibulewe yimikhuhlane engathelelwanayo, itshumi ekhulwini – 10% libulewe yimvukuzane, isitshiyagalolunye ekhulwini – 9% yimikhuhlane yenhliziyo, abathathu ekhulwini yimikhuhlane yamaphaphu kuthi oyedwa ekhulwini ngumkhuhlane wetshukela. Ngomnyaka ka 2008, iWHO yayithe imikhuhlane le izabulala abantu abangaphansi kwamatshumi amabili enkulungwane – 19 000 ngomnyaka, okulinani eliphansi kakhulukazi kulalokho osokusenzeka.

Ingcwethi kugatsha lwezempilakahle , zithi kulemihlobohlobo etshiyeneyo yemvukuzane ehlasela abesilisa, abesifazana kanye labantwana ngokwehlukileyo. Kwabesilisa, udubo yi prostrate, kwabesifazansa ngeyesibeletho kulandela eyebele, besekusithi ebantwaneni abangabafana ngeyegazi –ileukamia kulandela eyamehlo besekusithi emankazaneni ngeyezinso, eyamehlo leyengqondo.

Ingcwethi ekwelapheni imvukuzane kugatsha lwezempilakahle, uDr Ann Mary Nyakabau, uthi udubo abalalo yikuthi lumkhuhlane usuhlasela kakhulu abantu abalengculaza lalabo abangela. Uthi kulabo abalengculaza ibanzima ukwelapheka ikakhulu nxa kungeyesibeletho kumbe eyesikhumba i-karposi sarcoma. Ngenxa yalokhu, uthi sebelenhlelo zokukhangela abantu abaphila legcikwane lapho bebuya ezibhedlela bezodinga imithi yama ARVs ukuthi bahlolwe njalonje ukuthi abalayo imvukuzane.

Enye njalo yengcwethi lezi kulolugatsha, uDr Bernard Madzima uthi sebekhathazekile ngenani labantu eliqongayo elihlaselwa ngumkhuhlane wemvukuzane. Bakhathazeka kakhulu ngeyesibeletho ngoba ilakho ukuvikeleka. Uthi kudingakala imali yokuthi amantombazana aleminyaka eyisitshiyagalo lunye kusiya kutshumi lantathu bahlatshwe ijekiseni yokuvikela lumkhuhlane. Wengeze esithi ekulwisaneni imvukuzane kumele baqakathekise ukuvikela kanye lokutholakala kwemitshina yokuyibamba masinya iseselakho ukwelapheka.

UNkosazana Emelda Sobantu, oyisakhamuzi, uthi liqiniso ukuthi imvukuzane isifana nje lengculaza iqala, ngokubhidliza ekwenza kumpilakahle kazulu. Inengi labantu alaziyo, uthi lihle liphelelwe lithemba nxa kuthe kwatholakala ukuthi lilemvukuzane ngoba imali edingakalayo ingekho ebantwini abanengi.

Isakhamuzi njalo, uMnumzana Gerald Ngwenya laye uthi mhlawumbe kungakhulunyiswana ngemvukuzane ngendlela okwakhulunyiswana ngayo ngengculaza, inengi labantu lilakho ukuthola uncedo kusesemasinya. Banengi abantu abalokhu belemicabango eminenginengi ngemvukazane, abanye abasacabanga ukuthi idinga osiyazi besintu ngenxa yokuthi inengi liyaswela ukwelatshwa ezibhedlela.

USobantu uqhubeke esithi kumele kukhulunyiswane ngomthelo wemvukuzane okwake kwakhulunywa ngawo ngo2013, ozafana nje lalowo okhona owengculaza. Yena angavumelani lakho, uthi yikuthi umthelo lo okhutshwe kuholo lezisebenzi ngoba abantu abalayo imali, izisebenzi zithwele nzima ngemithelo engapheliyo kodwa uhulumende kadinge ezinye indlela zokuthola imali yokulwisana lokwelapha imvukuzane.

Ukwelapha umkhuhlane wemvukuzane kugoqela imali yokuhlolwa, ukucubungula uhlobo lwayo, ukuhlinzwa (surgery) kanye le chemotherapy kumbe iradio therapy konke okudinga amaqubaquba ezimali. KweleZimbabwe, iradiotherapy ibiza amadola inkulungwane ezinthathu kusiya kwezine $3000 - $4000. ichemotherapy ikhulu lamadola kusiya kunkulungwane $100 - $1000, sikhathi sinye uselatshwa kusiya ngokuthi yiluphi uhlobo lwemvukuzane olukusiphi isibanga.

EIndia lapho osokuphephela inengi, kubikwa iradiotherapy ibiza phose inkulungwane ezimbili – $1 900 kuthi ichemotherapy ngaphansi nje kwenkulungwane eyodwa -$900.

XS
SM
MD
LG