AbeZimbabwe kweleSouth Africa bathi aluba kulomehluko omkhulu eZimbabwe ngabe umuyi uJoshua Mqabuko Nkomo nguye owathatha intambo zombuso ngo 1980.
Kwakumhlaka 1 Ntulikazi 1999, ubaba wesizwe uJoshua Mqabuko Nkomo edlula emhlabeni. Leli lilanga abeZimbabwe abathi bazahlala belikhumbula .
Inengi labo lithi aluba okaNkomo wathatha intambo zombuso ngo1980, umkhuba wobusela osuguqise ilizwe ngamadolo wawungeke ubekhona.
Umnumnzana Dan Maphalala Mabunda owalwa impi ndawonye lebutho loMkhonto weSizwe elalimele iAfrican National Congress ebusa kweleSouth Africa, uthi kulusizi ukuthi labo ababa ngamagovu ombuso lamhlanje sebekubhidlizile konke uNkomo ayekufisa ngesikhathi elwela inkululeko yeZimbabwe. UMaphalala uthi uNkomo wafa eselawo amacebo okumelana lezifo ezinjengecoronavirus kusaseleminyaka zingakabi khona.
“Unkomo had the vision to create ama isolation hospital ngabo June 60 – 67. He wanted to build a big hospital eKezi kuleya ndawo ngaleso sikhathi. Bheka umbono wakhe. Bheka ivision yakhe. Peace be upon him. Amen.”
Isifundiswa seZimbabwe umnumnzana Bongani Nyathi uthi aluba okaMqabuko wathatha intambo zombuso ngo 1980, aluba iZimbabwe yesatshwa ngamanye amazwe kwezomnotho, inhlalo kazulu lakwezokuhlonitshwa kwamalungelo oluntu.
“Ubaba uJoshua Nkomo ubengumuntu othanda ilizwe laseZimbabwe kakhulu. Ubengumuntu ofisa ukuthi iZimbabwe kube lilizwe elihamba phambili kwamanye amazwe. Ubaba uJoshua Nkomo ubengumuntu ohlonipha kakhulu intando yabantu abanengi. Ubengumuntu ofisa ukuthi iZimbabwe ibuswe ngokuthula, ibuswe ngentando yabantu abanengi.”
UNkosazana Thokozile Nkomo, owaqeda ubutsha bakhe bonke elwela ilizwe leZimbambwe uthi kuhlengezela inyembezi nxa eqathanisa indlela abalihluphekela ngayo leliya lizwe laboMqabuko lesimo eseliyiso sona.
“IRhodesia ngiyayifisa angifuni ukuqamba amanga. Ngifisa engathi kuyabuyelwa emuva siyebuswa ngamabhunu. Kwakungcono kakhulu kulalokho esikubonayo. Asizange silale singadlanga. Obaba yibo ababebuya eGoli bezosebenza. Angizange ngimbone umuntu wesifazana ezosebenza eGoli. Angizange ngimbone umtwana ona 16 years ebuya eGoli ethi uzofuna umsebenzi. Angizange ngibone untombazana etshiya isikolo esithi uzosebenza. Yibubi beZimbabwe lobo.”
Umnumnzana Velempini Ndlovu uthi aluba leliyalizwe laphathwa nguNkomo aluba alizange libe yile inhlekisa eliyilo lona.
“UNkomo wayelomqondo ohluzekileyo yikho kwathi kuthathwa ilizwe yena first thing ayenzayo yikuthi abantu beZIPRA bahlanganise imali bafune ama pulazi, benze amacooperative. Uhulumende weZanu PF wawathatha lawo mapulazi. Sisawafuna lalawo mapulazi.”
Inengi lezizalwane zeZimbabwe zithi kuyadanisa ukuthi uNkomo wafa engakafezi ngitsho lasinye sezisezifiso zakhe ayelazo ngempumelelo yeZimbabwe.