amalinks wokungena

Breaking News

Isivumelwano seLancaster House Sanceda Abantu beZimbabwe Na?


UMnu. Joshua Nkomo
UMnu. Joshua Nkomo

Uzulu uthi isivumelwano seLanchaster House esethulwa kwele Bhilithane sapha abantu amalungelo okuzibusa saphinda sawagodla njalo inkokheli zehluleka ukusisebenzisa ngemfanelo.

Omunye wabalwa impi yenkululeko, owaphatheka kunkulumo zeLancaster House, uMnu. Dumiso Dabengwa, weZapu uthi isivumelwano lesi senziwa ngoba owayeyinhloko kahulumende eNgilandI ngaleso sikhathi uMargaret Thatcher watshelwa emhlanganweni weCommonwealth eZambia ngowayengumongameli weZambia uKenneth Kaunda ukuba umumo eRhodesia wawungamanga kuhle ngoba ibutho leZIPRA laselihanqe eleRhodesia.

UDabengwa uthi ngempela ngoMpandula uThatcher wawubiza umhlangano kwanxuswa abeZapu, Zanu, uIan Smith loAbel Mzorewa okwakhokhelela ekulotshweni kwesivumelwano seLancaster House Agreement.

Uthe ngesikhathi kusenziwa inkulumo kunengi okwakungavumelwana ngakho okunjengokwabela uzulu umhlabathi owawusezandleni zabamhophe.

uMnu. Simba Makoni weMawambo, Kusile, Dawn loMnu. Dumiso Dabengwa weZapu.
uMnu. Simba Makoni weMawambo, Kusile, Dawn loMnu. Dumiso Dabengwa weZapu.

​UDabengwa uthe bacina bekubona kungcono kubekwe eceleni bakukhangele kungadlula iminyaka elitshumi ilizwe lithole uzibuse.

Ngesikhathi leso uhulumende wayekhangelelwe ukuthi uzathenga amapulazi abelungu hatshi ukubathathela ngenkani njengalokho okwenziwa ngomnyaka ka2000.

UChaze ukuba udaba olwabadanisa ngemva kwenkulumo lezo ludaba lokubalunwabu kwebandla leZANU sekuyiwa ekhethweni njalo iZAPU yayingakulindele.

Wengeze esithi ngemva kweminyaka elitshumi yikho okwafika umthetho weLand Acqusition Act lawo owaguqulwa kanenginengi okwabangela ukuxabana labamhlophe uhulumende wacina ethathela amakhiwa amapulazi ngenkani kwaba lobutshapha.

UDabengwa uthi umthetho weLancaster House Agreement (LHA) wawuqondile kodwa uhulumende wabalitshapha kwaba lobudlwangudlwangu amanye amakhiwa abulawa abanye ababhadalwanga imali bathathelwa amaphulazi mahlayana.

Omunye njalo owaphatheka kuLHA emele iZAPU ngaphansi kohlangothi lwezomnotho, uMnu. Roma Nyathi, othi ezomnotho zathatha isikhathi zisemandleni zabamhlophe kwacina kudala ugatsha olubona ngokuhlomisa abensundu ngezomnotho.

Uthe uhulumende kaSmith wayesilela kwezemali yakwamanye amazwe njalo lokhe kuludubo olubhekane lelizwe manje kodwa okuqakathekileyo yikuthi ilizwe lilungise impahla ezizathengiswa kwamanye amazwe ukuze libe lemali.

Wengeze ethi ezomnotho weZimbawe zaphanjaniswa yikuthi uhulumende wathatha imali yokuthuthukisa ilizwe wayathenga izikhali zokulwisana labantu abangahlomanga ngesikhathi seGukurahundi .

Ohlaziya ezombusazwe uMnu. Qhubani Moyo laye uvumelane loDabengwa ethi udaba lomhlabathi aluphathwanga kahle njalo uhulumende wakholisa wedlulisa amalawulo walibala ukuba isikhathi sidliwa ngumangoye njalo ingxabano eyabakhona ngemva kwempi yikuthi kwakungabanga lokuvumelana okuqinileyo kuLHA.

Emhlanganweni weLancaster House
Emhlanganweni weLancaster House

Olwela amalungelo oluntu, oligqwetha njalo engumsekeli webandla lePeople’s Democratic Party, uPhulu kucaca yena uthi iLHA yayimumethe amalungelo oluntu.

Ethi kodwa ayephinde athathelwe abantu ethi langesikhathi seGukurahundi abantu babebotshwa mahlayana kungalandelwa isisekelo sombuso ethi kufika u2013 isisekelo sombuso sasesilezigamba ezinengi.

Phakathi kwabantu bonke abakhuluma ngeLHA bayavuma ukuthi yayilungile kodwa uHulumende wehluleka ukusebenzisa amandla ayelawo wacina ephatha abantu ngocuku osokubangele ukuba lezomnotho zelizwe zibhazalale ngesisu.

Uzulu ungeze ethi lesisekelo sombuso esitsha uHulumende useqalile ukusiphatha butshapha njengeLHA ngoba imithetho isibunjwa kungakhangelwa ikusasa kodwa ukuhlomisa ibandla elibusayo, liphatha uzulu ngocuku lamalungelo oluntu asesephulwa okudlula ngesikhathi kusabusa abamhlophe lomanje labo babelocuku kodwa abantu babephila ngcono uma kuqathaniswa lamanje.

Udaba lwesivumelwano seLancaster House siluphiwa nguNompumelelo Moyo
please wait

No media source currently available

0:00 0:11:07 0:00
Lapho esitholakala khona

XS
SM
MD
LG