amalinks wokungena

Breaking News

Ucwaningo lukaAuditor General Luveza Ukungasetshenziswa Kuhle Kwemali Kungatsha ZikaHulumende.


 U-Auditor General weZimbabwe, uNkosikazi Mildred Chiri
U-Auditor General weZimbabwe, uNkosikazi Mildred Chiri

Kucwaningo olukhitshwe nguAuditor General kulezigidi ezedlula amakhulu amathathu zamadola eMelika (USD$309,6) ebeziphuma kugatsha olubona ngezemali kodwa zingasetshenziswa ngendlela ebi hlelwe ngayo.

Umqondisi wohlangothi olubona ngomsebenzi wokuhlolisisa ukusetshenziswa kwemali kungatsha zikahulumende, uAuditor General Mildred Chiri wethule ucwaningo oluveza ukungasetshenziswa kuhle kwezimali zingatsha ezehlukeneyo zikahulumende.

Ingcwethi ezicubungula ezomnotho zithi kumele kufakwe indlela ezizalawula ukusetshenziswa kuhle kwezimali nguhulumende njalo kuhlonitswe iiqondiso ezichetshiswa zingcwethi zokusethenziswa kuhle kwezimali.

Kucwaningo olukhitshwe nguAuditor General kulezigidi ezedlula amakhulu amathathu zamadola eMelika (USD$309,6) ebeziphuma kugatsha olubona ngezemali kodwa zingasetshenziswa ngendlela ebi hlelwe ngayo. Phose amatshumi amathathu ekhulwini (28%) kwemisebenzi etshiyeneyo eyayitshaphaza imali kakulungisiswanga ngokugcweleyo, kuthi okuphosa kube ngamatshumi amabili ekhulwini (17%) kwalungiswa kwasalela endleleni kuthi okungamatshumi amahlanu lanhlanu ekhulwini (55%) akuzange kulungiswe.

Umnumzana Thabo Ndlovu yingcwethi ecibungula ezomnotho. Yenake uthi kufanele kufakwe indlela ezikhangela ukusetshenziswa kwemali kuhulumende.

“Akula accountability, okuphumayo kuqala yikuthi imali iyaphuma ku ministry of finance kube lokuqilibezela kuministry of finance.Sekufanele kube lama control systems azabe ekhangela ukuthi nxa imali iphuma kubonakale ukuba kuyathengwa okufaneleyo. Kumbe njalo kube le process eyenza kukhanye ukuba ngubani osayinela imali lezi ezingafikiyo kuministry.”

Uqhubekela phambili uNdlovu esithi nxa kungalungiswangwa lokhu okuvezwe ngunkosikazi Mildred Chiri ingcwethi ekukhangeleni ukusetshenziswa kwezimali uthi iziphathamandla zikahulumende zizaqhubekela phambili ziseba imali kazulu.

"Ama audit issues lawa are raised kodwa kawalingiswa.Uhulumende yena ngokwakhe kumele angezelele i seriousness ngoku resolver ama issue la. Nxa i Audit isinje nxa kusenkampanini siyabe sesisithi isiku red ngoba ama issues lawa ayaphinda phinda engalungiswa. Ama loopholed okuthi imali engange USD $300million itshontshwe, lokhe kukwaniseka ukuthi kwenzakale njalo.”

Lokhu kusekelwe yingcwethi kwezombusazwe umnumzana Effort Ncube esithi nxa uhulumende engaguqulanga indlela esebenza ngayo kuzamele uzulu afake uhulumende omutsha.

“Inkohlakalo eyenzeka kuhulumende kayisethusi, isilisiko lokubusa. Noma u Auditor General evezile ukuthi kulobusela obungakanani akusalungiswa.Okudingekayo yikuthi kube lenguquko kulabo ababusayo umcabango wabo, nxa besehluleka ukuguqula indlela abenza ngayo akufakwe uhulumende omutsha ozahlonipha imali zabantu, ozabona ukuthi I-report ka Auditor General iyahlonitshwa ukuze kuvinjwe ubusela obuthathela abantu inotho engaka.”

Umnumzana Dumisani Nkomo umqondisi wenhlanganiso eye Habakkuk Trust njalo eyingcwethi kwezombusazwe uthi isisekelo sombuso siyapha idale lephalamende amandla okuhluzisisa indlela okusetshenziswa ngayo imali kahulumende.

“Kuqakathekile ukuthi i parliament yenze umsindo ngoba nxa sibala i constitution, ithi iphalamende kumele ibe lilihlo le cabinet. Kumele kuqakathekiswe umsebenzi we public accounts, umsebenzi wama MPs ukuba bekubuzisise lokhu. Esikhathini esinengi siphongukhetha ama MPs abengakwazi ukuthi kumele benzeni, besebenzeni. Kuyabe kuqakathekile ukuthi banelise ukuhluzisisa ama Account’s ahlelwa ngu Auditor General.”

Uqhubekela phambili uNkomo esithi kumqoka ukuba uhulumende asebenzise kuhle imali ngoba kuyikho okukhanga amanye amazwe angenelisa ukuphathisa ekuthuthukiseni umnotho weZimbabwe.

“Kuyadanisa ukuthi le Anti-Corruption Committee layo iphakathi kwengxaki. Lokhu kusitshela ukubana kumele kube lendlela lapha abantu abangenza ama complaints, ukuze ukuba nxa kusiba lengxaki ezinje uzulu, lezakhamizi zanelise ukukhonona zilungise lokhu okungamanga kuhle. Indlela esibamba ngayo imali imqoka, yiyo njalo eletha ama investors lentuthuko elizweni. Kumele lokhu kulungiswe ukuze ilizwe likhule.”

Uhlangothi luka Auditor General luthi luthole ukuba uhulumende uyabhadalela impahla kodwa engazitholi. Ngomnyaka ka 2020 ingatsha ezintathu zikahulumende zathenga imota ezibiza amadollar edlula isigidi esisodwa(ZWL $117 042 902) kodwa kufika inyanga kaMpandula ngomnyaka odlulileyo bezilokhe singakalethwa. Ugatsha olubona ngokukhitshwa kwemibiko kuhulumende luchaze ukuba ukuphuza kokulethwa kwezimota lezi kungenxa yengxaki ezithile ehlasele amankampani abathenga kuwo.

Ugatsha lwezemfundo lwathenga impahla ezigoqela ingubo, kodwa lezi mpahla lokhe zingakaze zibuye. Ugatsha lolu luthe luphendula lwachaza ukuba inkampani abathenga kuyo i MichMart Investment yaletha impahla ezingayisizo ngoba intengo sikhuphukile.

Kuthi ugatsha olubona ngendlela zokuhamba lwaluhlele ukulungisa imigwaqo ephosa ibe ngamatshumi amane (37). Kodwa imigwaqo emihlanu (5) yiyo eyalungiswa yaphela. Ingcwethi kwezemali sezithe okudala ukuba eminye imigwaqo ingaqedwa ukulungiswa yikuba ugatsha lolu luyahlela ukulungisa imigwaqo eminengi ngasikhathi sinye ngemali engeneliyo ukuphutsha imigwaqo yonke.

Unkosikazi Chiri ubuye wengeza ukuba kunhlanganiso eye Zimbabwe Anti-Corruption Commission (ZACC), kulobugwelegwele obunengi obusuka ngomnyaka ka 2012 osebudale ukuba izigidi zamadola eMelika zingakhanyi ukuba bezisebenza ngaphi.

XS
SM
MD
LG