Uhulumende omutsha wakwele Botswana uthi uzimisele ukuphathisa abokuza ukuthi bathole ingwalo ezisemthethweni zokuhlala lokusebenza kulelolizwe.
Lokhu kwehlukene lobekusenziwa ngowayengumongameli uMnu. Ian Khama, owayelemithetho elukhuni ephathelane labantu bokuza.
Inani labokuza elilamaphepha eBotswana lehla lisuka kunkulungwane ezilitshumi lasikhombisa (17,000) lehla kakhulu laya kunkulungwane ezinhlanu (5,000) eminyakeni elitshumi kusuka ngo 2008 kusiya ku 2018.
Kodwa uhulumende omutsha ngaphansi kukaMongameli Eric Mokgweetsi Masisi uthi labo abalemfanelo yokuthola lezi ncwadi bazazithola ngesikhathi iBotswana isithi ifuna ukuthi lumumo uguquke.
Le yindlela yokukhanga abamabhizimusi ukuthi bavule kweleBotswana kungela ntambo ebomvu ebavimbelayo isuka kuhulumende.
Umphathintambo obona ngezonkungena kwabantu elizweni, owe immigration, uNkosazana Dorcus Makgatho, uthi bafuna ukuguqula lolugatsha ukuthi lube ngoluphathisa, hatshi ukuthwalisa nzima abafisa ukuvula amabhizimusi, kumbe ukuthola incwadi zokuhlala lokusebenza eBotswana.
"Ngiphiwe umsebenzi ngumongameli ukuthi ngibone ukuthi ugatsha lwe immigration luba ngoluncedisayo hatshi oluthwalisa nzima abantu ukuthi bathole amaphepha."
Lokhu sekuphendukise amathemba kwabanye abeZimbabwe abakade sebezimisele ukuphindela ekhaya ngenxa yokuthi iBotswana ibe isebonakala njengelizwe elithandi abokuza, kodwa ungathi sekulokukhanya ekucineni komlindi.
UMnu. Mthabisi Dube uthi kuyajabulisa ukuthi eleBotswana lizaphathisa ngamaphepha, noma nje uhulumende ekubeke obala ukuthi ayisibo bonke abazathola amaphepha, kodwa labo aba zaletha ulwazi olungekho elizweni.
"Linyathela endleleni eqondileyo, ngoba iBotswana ibe isibonakala njengelizwe elingathandi amaforeigners, ngakho kuhle ukuthi labo abafanele ukuthi bathole amaphepha, bawaphiwe."
Omunye oweZimbabwe eGaborone, uMnu. Sipho Ndlovu uthi noma nje besamukela ukuthi uhulumende weBotswana uzaphathisa labo abadingakalayo kungatsha ezitshiyeneyo zemsebenzi, kuqakathekile ukuthi eleZimbabwe lilungise indlu yalo ukuze abantu baphindele bayesebenza ekhaya.
"Kuhle ukuthi eleBotswana lizayekethisa imthetho elukhuni eye immigration, siyakwamukela lokho. Kodwa okuqakathekileyo yikuthi kulungiswe ekhaya lathi sibuyele siyesebenza elizweni lethu siyekele ukuba yimikhaza kwamanye amazwe."
Umongameli Masisi uthi kathokoziswa yikuthi eleBotswana selitshelele lisuka kuzinga lamatshumi amabili lanye (21) layawela ku matshumi ayitshiyagalo mbili (80) kuluhlu lokubona ubulula bokuvula lokuqhuba amabhizimisu olwe Ease of Doing Business olukhitshwa yibhanga yomhlaba wonke jikelele iWorld Bank.
UMasisi uthi indaba ezifana lokuncitsha bantu amaphepha okuhlala kumbe ukusebenza elizweni mahlayana, yikho osekudale ukuthi eleBotswana lizithole seliphansi kuluhlu lokwenza ezamabhizimusi.