amalinks wokungena

Breaking News

Imbali kaMorgan Tsvangirai Obekhokhela Ibandla leMDC-T


L'ancien Premier ministre du Zimbabwe, Morgan Tsvangirai, s'adresse à une conférence de presse à Harare, le 3 août 2013.
L'ancien Premier ministre du Zimbabwe, Morgan Tsvangirai, s'adresse à une conférence de presse à Harare, le 3 août 2013.

Umkhokheli webandla elukhulu eliphikisayo kwezombusazo eZimbabwe, uMnu. Morgan Tsvangirai, owake waba ngumkhokheli kahulumende, usekhululwe ngumkhuhlane wemvukuzane yesisu.

Wabikela uzulu ukuthi ulomkhuhlane lo ngoNhlangulo ngomnyaka ka2016.

Kasenelisanga ukufeza isifiso sakhe sokukhokhela ilizwe leZimbabwe.

UMnu. Morgan Richard Tsvangirai wathwetshulwa yingwe ngoMbimbitho mhla zilitshumi ngomnyaka ka1952, esiqintini seGutu, esabelweni seMasvingo. UTsvangirai waqalisa konke akwenzayo engasubani ezifundweni njengoba wayephutshe imfundo yesikolo saphezulu kuphela eye high school. Loba kunjalo, wakhuphuka waba ngumuntu oqakathekileyo kwele Zimbabwe lemhlabeni wonke jikelele.

Ulizibulo ebantwaneni abayisificamunwe munye emulini kaMnu. Dzingirai-Chibwe Tsvangirai lo Nkosikazi Lydia Zvaipa Tsvangirai. UTsvangirai waqala loluhambo engunobhala jekelele we Zimbabwe Congress of Trade Union (ZCTU) ngomnyaka ka1988, lapho ayekhokhela khona izisebenzi ezazikhalala umsebenzi zikhalaza ngeholo eliphansi.

UMnu. Tsvangirai, owayeledlabuzane lentshukuntshu emangalisayo kwezombusazwe, wake wabakubandla leZanu PF. Wabona ukuhlupheka kwabantu wasencedisana labanye abantu ukuthi kuguqule inhlanganiso yezisebenzi eyeZCTU ibelibandla lezombusazwe. Kwabunjwa ibandla leMovement for Democratic Change ngomnyaka ka1999 wahle waba ngumholi walo.

Phose iminyaka engamatshumi amabili libunjiwe ibandla leMDC, uTsvangirai wayeqonqosela ngenguquko yelizwe lombuso kaMnu. Robert Mugabe, osuswe esikhundleni lesi ngowayengumsekeli wakhe uMnu. Emmerson Mnangagwa ngomnyaka ka2017 encediswa libutho leZimbabwe Defence Forces. Loba kunjalo, ibandla leZanu PF lokhe libusa likhokhelwa nguMongameli Emmerson Mnangagwa. UTsvangirai uthembise abalandeli bebandla leMDC-T ukuthi bazalinqoba ibandla leZanu PF kukhetho oluzayo lobanje ebengaphathekanga emzimbeni.

"Uhambo lolu esilusungule sonke saluqhuba sonke, sizaluqedisa sonke. Iminyaka yonke engamatshumi amabili edlulileyo, silwisane lombuso wechuku"

UBUCIKO KWEZOMBUSAZWE

Ubuciko bokuba yinkokheli yebandla eliphikisayo kwabonakala uTsvangirai aze abumbe ibandla leMDC elancintisa kukhetho lokudinga abamele idale lephalamende ngomyaka ka2000. Ibandla lakhe laba lamalunga edale lephalamende phose angamatshumi ayisithupha – 57 – kwathi-ke ele Zanu PF lathola angamatshumi ayisithupha lambili – 62. Lokhu kwakungokokuqala ukuthi ibandla leMDC lincintise kukhetho. Kwakungokokuqala njalo ukuthi ibandla leZanu PF liphose libe ngutshikilobhanqa leliphikisayo kukhetho lwelizwe.

UTsvangirai wabotshwa esetheswa icala lokuzama ukubulala uMugabe. Lokhu kwavela sobala emthethwandaba ukuba wayekubunjelwa libandla elibusayo elaselimesaba kwezombusazwe. Wayetshengise isifiso sokuncintisa kukhetho lokudinga umongameli. Esenqotshwe nguMugabe ngomnyaka ka2002, uTsvangirai, wabotshwa ethonisiswa kanengi amacala anjengokuthi wayebangela ukuba kube lobudlwangudlwangu elizweni kanye lokufuna ukugenqula uMugabe embusweni. Wadedelwa ngomnyaka ka2004.

UBUDLWANGUDLWANGU KUKHETHO

Ngomnyaka ka2007 kungakenziwa olunye ukhetho, uTsvangirai wahlukuluzwa kakhulu ngamabutho esizwe ngokuphatheka kwakhe ekuchotozeni umbuso welizwe. Wakhuluma ngemva kokudedelwa, echothoza umbuso wochuku lokuhlukuluzwa kwezizalwane zeZimbabwe.

"Kulochuku oludanisayo olwenziwa ebantwini abangenelisi ukuzivikela.”

Ukhetho luka2008, lwaletha inhlonipho enkulu aze anqobe kuhlandla lokuqala lapho athola khona okuyisilinganiso phose okufika amatshumi amahlanu ekhulwini - 47.9% kwathi uMugabe wathola wavotelwa ngabantu ngokuyisilinganiso sokwedlula kancane amatshumi amane ekhulwini - 43.2%.

UMugabe lomkakhe, uNkosikazi Grace Mugabe, bavuma ukuthi uTsvangirai wanqoba uMugabe kukhetho lukamongameli. Kwathi sokuphindwa umphehlo wokhetho lolu, amabutho avimba endaweni ezinengi encedisana lamapholisa labasekeli bebandla le Zanu PF batshaya abantu okumangalisayo kwabhubha abedlula ikhulu kwathi abanye babaleka emizini yabo. UTsvangirai waphuma kumncintiswano lo wekela uMugabe esithi unqobile yena owayengalamuntu oncintisana laye.

"Thina abe MDC sesivumelane ukutshiyana lodlakela oselulethwe yilolukhetho. Amaqhawe eZimbabwe kanye le MDC sebezamile ngendlela eziqondileyo ukuletha iZimbabe entsha kodwa sokwehlule.”

GLOBAL POLITICAL AGREEMENT

Lobanje uMugabe wayesithi unqobile kukhetho lolu, uTsvangirai lebandla lakhe bacela ukuthi amanye amazwe angenele ukuze kuvele impumela eyiyo. Kwaphendlwa indlela yokubumba uhulumende womanyano owe Global Political Agreement okwakuphehlwa yinhlanganiso yeSouthern African Development Community eyayikhokhelwa ngalesos’ikhathi ngowayengumongameli wakwele South Africa, uMnu. Thabo Mbeki. UTsvangirai watshayelwa ihlombe ngokuvuselela umnotho welizwe leZimbabwe ngaphansi kukahulumende womanyano lapho owayengumkhokheli kahulumende kuthi uMugabe wayengumongameli weZimbabwe.

"Ngingene kusivumelwano lesi ngoba ngikholelwa ukuthi kuzaletha ukuthula, ingqubelaphambili lokukhululeka eZimbabwe. Amanxeba okulwa kwami agajelwa yikuzinikela kwami ebantwini beZimbabwe."

Wafungiswa ukuba ngumkhokheli kahulumende weZimbabwe ngoNhlolanja ngomnyaka ka2009.

KUBHUBHA UNKOSIKAZI SUSAN TSVANGIRAI

Kungakabi zinyanga ezintathu esengumkhokheli kahulumende, uTsvangirai watshiywa ngumkakhe, uNkosikazi Susan Tsvangirai, owabhubha engozini yomgwaqo ehamba laye. Basebeleminyaka engamatshumi amathathu betshadile.

Phakathi kweminyaka emihlanu kubunjwe uhulumende womanyano, uMnu. Tsvangirai lebandla lakhe babukwa kakhulu ngokuthuthukisa ezomnotho kwele Zimbabwe. Kodwa bachothozwa ngokwehluleka ukulungisa ezokhetho.

Lobanje uTsvangirai wayekhangelele ukuthi uzanqoba kukhetho ngomnyaka ka2013, waphinda njalo wanqontshwa nguMugabe owathola amavoti ayisilinganiso sokwedlula kancane amatshumi ayisithupha ekhulwini - 61%. UTsvangirai wenelisa ukuthola amavoti ayisilinganiso sokungamatshumi amatshathu lane ekhulwini - 34% kukhetho okuthiwa kaluqhutshwanga ngemfanelo nguhulumende kaMugabe. Kodwa-ke ezinye ingcwethi zombusazwe zathi lwaqhutshwa ngemfanelo ukhetho lolu. UTsvangirai wahambisa udaba lolu emthethwandaba kodwa wacine eselususa njalo esithi usahlolisisa indlela ezitshiyeneyo zokululungisa.

Ngaphandle kokudumelana leZanu PF kwezombusazwe, uTsvangirai wehluleka ukuhlalisana lamanye amalunga akhe okwenza ukuthi amanye abumbe amanye amacele ebandla leMDC. Abanye bathi uTsvangirai nguntando kayiphikiswa njalo wayesehluleka ukuphatha ezombusazwe kubandla leMDC. Laba ngamaqamuqamu ibandla kwaba lokuxabana okumangalisayo phakathi kukaTsvangirai lalabo abatshiya ibandla lakhe. Lokhu kwaqala ngomnyaka ka2005, lapho abaphikisana khona ngokungena kukhetho lwe Senate.

ISIFO SEMVUKUZANE

Ngomnyaka ka2016, uTsvangirai watholakala elesifo semvukuzane emathunjini ese colon cancer, wahle wabikela uzulu. Ngenxa yendlela ayeselatshwa ngayo, uTsvangirai wakhuthazwa ngabantu abanengi ukuthi atshiye isikhundla sakhe, ngoba bethi angeke enelise ukumelana lezombusazwe lokukhankasela ukhetho. UTsvangirai wabambelela ezimisele ukuphutsha labantu kukhetho.

"Angisilo litshe, ngingumuntu. Udokotela uthi ngithathe kancane kancane okwesikhatshana. Sengiphendukile emsebenzini wami. Bengisebenza izolo, ukuze ngibonise ukuthi ayisilo qiniso ukuthi ngiyaqaleka njalonje ngiye esibhedlela."

Okwamanje usetshade lo Elizabeth Macheka. Uthe efelwa ngumkakhe waveza ukungaziphathi kwezabesifazana. Bekubikwa ukuthi ubengena lapha, aphume lapha. Lokhu kudanise abantu abanengi kwele Zimbabwe lakwamanye amazwe. Kukho konke yokutshapha kwakhe, okwayangisa kakhulu yikuthatha kwakhe uNkosazana Locadia Karimatsenga owehlukana laye kulesikhatshana bebonke.

Lobanje kwakusiba lezigwenxa kwezombusazo, kokuba ngumuntu nje, uTsvangirai wathola inhlonipho kwele Zimbabwe lemhlabeni wonke njekelele, ngokumelana ngesibindi esikhulu loMugabe lebandla le Zanu PF. Okumqoka aphose akuthola yisicoco seNobel Peace Prize lokunye okufanayo ngomnyaka ka2008 lomnyaka ka2009.

Utshiye abantwana abambalwa lonkosikazi wakhe, uNkosikazi Elizabeth Tsvangirai. Abadala bathi isitsha esihle kasidleli.

Ngubani uMorgan Richard Tsvangirai?
please wait

No media source currently available

0:00 0:08:09 0:00

XS
SM
MD
LG