Abalimi eziqintini ezisemngceleni weBotswana bathi sebeqale ukwelusa ngonanzelelo bephose ilihlo elibukhali ukuthi inkomo zingachapheli phetsheya phambilini kokuqala kwenyathela elitsha mhlaka 1 Nhlangula, lokudubula inkomo ezingena kweleBotswana.
Yisiphithiphithi esiqintini seMphoengs lapho abalimi bebutha inkomo zabo ukuze zingachapheli eBotswana ngoba kungahle kutsho ukufa kwazo.
Umlimi kulumango, umnunzana Jeremiah Dube uthi sebetsheliwe ngesinqumo esithethwe yiBotswana ukudubula inkomo ezingena kulelozwe kuyindlela yokulwisana lomkhuhlane womlomo lamasondo.
IBotswana inikeze iZimbabwe inyanga ezinthatu, kusiyafika ekupheleni kukaNkwekwezi ukuthi iyazise abalimi ngenyathela elitsha leli. UDube uthi isinqumo seBotswana sesisitsho ukuthi bagebhe ezambeni zabo badinge abafana bokwelusa ukuze inkomo zingamuki…
"Njengabalimi sesibanjwe ngamandla ukuthi siqatshe abafana benkomo lokhu sizakwenza ngenxa yokwesaba ukuthi inkomo zizaquma zibesezidutshulwa."
UDube uthi sebewutholile umlayezo wokuthi bayeluse inkomo zingangeni eBotswana…
"Sesazisiwe ngalelinyathela njalo lokhu kuzanceda ukulwisana lomkhuhlane womlomo lamasondo."
Kukanti esinye isakhamuzi uNkosikazi Sitheni Ndlovu uthi isinqumo sokudutshulwa kwenkomo kwenza kuqakatheke ukuthi abalimi babheke izifuyo okuyiyo inotho yabo…
"Singayekela becine bezidubula siyaphila ngani ngoba imfuyo yiyo inotho esiyithembileyo."
Kodwa inyathela lokudubula kubulawe inkomo lisolwe kakhulu ngeinye yengcwethi kwezokulima umnunzana Donald Khumalo esithi omakhelwane kumele baphilisane kahle…
"Kumele siqinise ukuba yithi njengabomakhelwane kanye labantu abamnyama. Nxa lingomakhelwane kuyonelwana kodwa okuqakathekileyo njalo okudingakalayo yikukhulumisana kanye lokubonisana."
Uqhubeke esithi zikhona indlela ezingalandelwa ukulwisana lomkhuhlane womlomo lamasondo kulandelwa izeluleko zenhlanganiso ye SADC…
"Akudingwe eyinye indlela ngoba akulamuntu ofuna imikhuhlane. Akuyenziwe lokhu ngaphansi kwenhlanganiso yeSADC"
IBotswana ithi kuqakathekile ukulwisana lomkhuhlane womlomo lamasondo ngoba ithengisela inyama yayo emkambo wamazwe aweEuropean Union, kukanti iZimbabwe idonsa ngemuva, ibikwa isehluleka ukubhadalela indleko yemithi evela eBotswana eyokulwisana lomkhuhlane lo.