Umdlalo webhola elokuqaga, inetball, ngumdlalo odlalwa kakhulu elizweni lase Zimbabwe ikakhulu ezikolo kodwa bekungasiwo mdlalo olandelwa ngabanengi nxa kuqathaniswa lemidlalo efana lowenguqu kumbe owekhilikithi.
Lonyaka lumdlalo ube sematheni wabalandela ezemidlalo kwele Zimbabwe ngemva kokuphatheka kweqembu labesifazane kumncintiswano wezizwe zomhlaba oqhutshelwe elizweni lase England ngenyanga kaNtulikazi.
Bekungokwakuqala kumbali yelizwe le Zimbabwe ukuba iqembu leli, elaziwa kakhulu ngegama elithi Gems, lifinyelele ukuyadlala kumncintiswano wezizwe zomhlaba kodwa indlela elidlale ngayo imangalise abanengi njengoba liphutshe lisendaweni yethoba minwe mbili phakathi kwamaqembu alitshumi lesithupha.
Indlela leliqembu eliqhube ngayo kumidlalo yezizwe zomhlaba idale ukuba libe yintandokazi yabanengi abalandela ezemidlalo emhlabeni jikelele kodwa okusuke kwadanisa yikuba lithwale nzima ukuba lithole isibongo lisasekhonale kwele ngilandi lalapho seliphenduke ekhaya.
Intathelizindaba esebenzela edolobheni lako Bulawayo uSharon Sibindi uthi kumele kube lenguquko kundlela amaqembu abesifazane amela ilizwe kwezemidlalo ezemidlalo aphathwa ngayo.
“Siyazigqaja kakhulu ngalokhu okwenziwe ngama Gems kodwa indlela abaphathwe ngayo ayikho mnandi ngoba lokhu abakwenzayo kuyimbali elizweni lethu ngoba bekungazake kwenzakale phambilini.
Bafike baphathwa njengaloba ngubani njalo khonalokhu kumele kulungisiswe,” kutsho uSibindi.
Elinye njalo iqembu eliphakamise ilizwe le Zimbabwe liqembu labesilisa elimela ilizwe emdlalweni we rugby odlalwa ngabadlali abalitshumi lanhlanu lona elinqobe kumncintiswano we Victoria Cup ngenyanga kaMpandula.
Lumncintiswano uvuselelwe lonyaka ngemva kokuba kube leminyaka eyisikhombisa ungadlalwa njalo iqembu le Zimbabwe linqobe kumidlalo emihlanu phakathi kweyisithupha edlalwe lonyaka.
Intathelizindaba yezemidlalo uNash Mkokwayarira uthi kuzamele ababona ngokuqhutshwa komdlalo we rugby elizweni bathuthukise imidlalo yabasakhulayo ukuze ilizwe le Zimbabwe lizithole lalo selincintisa kumncintiswano efana leyezizwe zomhlaba.
“Senelise ukunqoba iqembu le Kenya ebelisithwalise nzima eminyakeni eyedluleyo njalo lokhu kutshengisela ingqubela phambili. Inkinga nje yikuba inhlelo zokuthuthukisa abasacathulayo ziyasilela njalo kuzamele kusentshenzwe lezikolo ukuze ikusasa yethu kulumdlalo ibenhle lathi sicine njalo sesidlala kumidlalo yokudinga intshantshu zomhlaba jikelele,” kutsho uMkokwayarira.
Amanye amazwe aphatheke kumncintiswano we Victoria Cup ngabalisa ele Kenya, ele Uganda kanye lele Zambia.
Emdlalweni wenguqu iqembu labesilisa elimela ilizwe lenelise ukuyadlala kumncintiswano owokudinga intshantshu zezwekazi lase Africa owe Africa Cup of Nations oqhutshelwe elizweni lase Egypt.
Bekungokwesine ukuba iqembu le Zimbabwe liphatheke kumncintiswano we Afcon kodwa ingxabano ebekhona Phakathi kwabadlali lenkokheli zomdlalo wenguqu elizweni phezu kweholo idale ukuba leliqembu liphutshe imidlalo yezibaya lisemsileni kusibaya sika Group A lahle laphenduka ekhaya.
Kumidlalo ye Premier Soccer League iqembu le FC Platinum liphakamise isicoco seligi okwesithathu eminyakeni emithathu ilandelana okutsho ukuba lizaqhubekela phambili limela ilizwe le Zimbabwe kumncintiswano we Total CAF Champions League.
Iqembu leli lifinyelele kusigaba sezibaya kulumncintiswano kodwa liqhuba nzima kusibaya sika Group B njengoba selinqotshwe kane kumidlalo emine.
Iqembu le Highlanders yilo eliphakamise inkezo ye Chibuku Super ngemva kokunqoba ele Ngezi Platinum Stars okutsho ukuba yilo elithole ilungelo elokumela ilizwe kumncintiswano we CAF Confederation Cup kodwa akukacaci ukuba lizaphatheka yini kulumncintiswano.
Isiphathamandla seqembu le Highlanders uNhlanhla Dube uthi ukuphakamisa inkezo ye Chibuku kutsho ukuba leliqembu lisendleleni eqondileyo eyokuba libuyelele njalo libe zintshantshu emdlalweni wenguqu kwele Zimbabwe.
“Kutsho ukuba lokhu esakuqalisa ngo 2018 ukubumba iqembu ngabadlali labaqeqetshi abazi insika yeqembu sekusifikise ezingeni elokuthi isihlahla esasihlanyelayo sesisipha izithelo ezidlekayo.
Lonyaka besikhangelele ukuba singene ku final eyodwa eyenkomitsho enkulu njalo kuyancomeka ukuba singene sayinqoba njalo sithanda ukubonga abalandeli ngoba ungalandela okwenzakala ku PSL uzathola ukuba iqembu le Highlanders yilo elilabantu abalandela iqembu lapho abangena enkundleni okwedlula abamaqembu amanye wonke,” kutsho uDube.
Umdlali weqembu le CAPS United uJoel Ngodzo nguye okhethwe ukuba nguye odlale okwedlula abanye bonke lonyaka.
Ilizwe le Zimbabwe ngomnyaka ka 2019 limiswe ukuphatheka kunhlelo ze International Cricket Council ngemva kokuba inhlanganiso ye Sports and Recreation Commission ixotshe inkokheli ye Zimbabwe Cricket iyethesa umlandu owokungaqhubi ngemfanelo ukhetho.
Inhlanganiso ye ICC ibisele ilizwe le Zimbabwe ukuba lilunga layo ngenyanga ka Mfumfu ngemva kokuba iSRC ibisele inkokheli ebixotshiwe njalo lokhu kutsho ukuba selilalo ilungelo elokuphatheka kumncintiswano eqoqwe yileyo nhlanganiso.
Ilizwe le Zimbabwe ngomnyaka ka 2019 lithumele abadlali abangamatshumi ayisithupha lesikhombisa kumidlalo ye African Games eqhutshelwe elizweni lase Morroco bona abaphenduke bephethe imendulo ezine.
Lezomendulo ngezibalisa eyombala wesiliva eyodwa kanye lezintathu ezombala wethusi njalo bekungokwakuqala ukuba ilizwe le Zimbabwe liphutshe lingenelisanga ukuthola imendulo eyegolide kulimidlalo selokhu laqala ukuphatheka kuyo ngomnyaka ka 1987.